اين گفته چندان بی مناسبت نيست که آقای رجب طيب اردوغان همچون يک سلطان عثمانی رفتار می کند. مطابق قانون اساسی ترکيه، آقای رجب طيب اردوغان نمی توانند بيش ازسه بار سمت نخست وزيری ترکيه را احراز کنند. از اينرو، ايشان در صددند پيش از انتخابات ترکيه، در سال ٢٠١۵، با تغيير قانون اساسی اختيارات رئيس جمهوری را افزايش داده و سپس بر مسند رياست جمهوری ترکيه تکيه بزنند. امروز ترکيه جدا از هزاران زندانی سياسی، که عمدتا فعالين سياسی اقليت کرد را شامل می شوند، افتخار داشتن بيشترين شمار روزنامه نگاران زندانی در سراسر جهان را کسب کرده است. تيغ سانسور آن چنان از ناشران مطبوعات ترکيه نسق گرفته است که برای جلوگيری از بسته شدن موسسات مطبوعاتی، ناشرين به شيوه ی خود سانسوری تمکين کرده و روزنامه نگاران مترقی و راديکال را سريعا اخراج می کنند. يک وجه بگير و به بند روزنامه نگاران محصول اعمال نفوذ آقای اردوغان در دستگاه قضائی ترکيه است. در حالی که تلويزيون ها در سراسر جهان يورش وحشيانه ی پليس به معترضين و شليک گاز اشک آور و ماشين های آب پاش را پخش می کردند، تلويزيون سلطان رجب طيب اردوغان برنامه ای از زندگی پنگوئن ها را پخش می نمود. آقای اردوغان می خواهد پل جديدی را روی تنگه ی بسفر بسازد، که نامش را پل سلطان سليم گذاشته است. سلطان سليم کسی است که هزاران نفر از علوی ها-بزرگترين اقليت ترکيه- را به صرف اعتقاد به مذهب شيعه قتل و عام کرد. هنوز علويان ترکيه بعد از قرن ها از شنيدن نام سلطان سليم خشمناک می شوند. گرچه، استامبول مساجد بزرگ کمی ندارد، آقای اردوغان می خواهند مسجد عظيمی با گنجايش ٣٠ هزار نفر در پارک غازی بسازند. آقای اردوغان لايحه ای را به تصويب پارلمان ترکيه رسانيد که زنان، برخلاف قانون سکولار تاکنونی آتاتورکی، می توانند روسری داشته باشند. همسراردوغان اولين زنی بود که روسری به سرکرد. آقای اردوغان درس قرآن را در مدارس ابتدائی و دوره ی آموزش تربيت طلبه را در دبيرستان وارد کرده است. آقای رجب طيب اردوغان می خواهد ميدان تقسيم، يا در حقيقت ميدان سرخ استامبول، را از صفحه ی جغرافيا محو کند، و بجای آن فروشگاه بسازد، تا ديگر کارگران در همايش های اعتراضی و اول ماه می ها در ميدان تقسيم با پليس سرمايه وارد جنگ تن به تن نگردند. کوتاه، آقای اردوغان با اعمال محدوديت بر آزادی های دموکراتيک و اسلامی کردن خزيده ی جامعه ی سکولار ترکيه دو هدف را دنبال می کند: يکم، ارائه ی بديل اسلام به اصطلاح اعتدالی مورد پسند دول امپرياليستی برای کشورهای سرمايه داری عرب، و به تبع آن جلب کمک مالی و سرمايه گذاری خارجی، بويژه عربستان و قطر، و تضعيف جنبش های خواهان نان و آزادی در کشورهای عربی. دوم، با اعمال تضيق آزادی های دموکراتيک و اسلامی کردن خزيده ی جامعه ی ترکيه تداوم و تشديد شرائط کار ارزان طبقه ی کارگر- اکثريت غالب جمعيت- ترکيه را حفظ کند.
از چه زمانی خرافات مذهبی دوباره به عرصه ی سياست ترکيه ی سکولار خزيد؟
سلاطين عثمانی برای توسعه و تحکيم امپراطوری عثمانی، بعداز شکست دادن حکمرانان مملوک مصر، ادعاکردند عبا، علم و جای پای محمد را از مصر به استامبول آوردند و خودشان را غازی و حاکم سياسی -مذهبی امپراطوری عثمانی اعلام کردند. بالاخره، با فروپاشی خلافت امپراطوری عثمانی در پايان جنگ جهانی اول و برآمد انقلاب کارگری در اروپا، قابل فهم است که چرا مصطفی کمال پاشای ديکتاتور- به اصطلاح آتاتورک، پدرترک ها- حکومت سکولار، يا جدائی دين از دولت را تاسيس کرد. اما، از دهه ی ١٩٧٠، با تشديد مبارزه ی طبقاتی بر متن بحران سرمايه داری ترکيه، با کودتای نظاميان ترکيه به رهبری ژنرال کنعان اورين در سال ١٩٨٠، و سرکوب جنبش کارگری و تشکلات چپ نياز به استفاده از خرافات مذهبی در خدمت سرمايه داری و مبارزه با آرمان طبقه ی کارگرضرورت پيداکرد. ناگهان با پول عربستان سعودی مناره های مساجد همچون قارچ از زمين روئيدند.
سپس، سه سال بعد از کودتای نظاميان، در سال ١٩٨٣، زيرسايه ی حاکميت همين ژنرال های به اصطلاح پاسدار ميراث سکولاريسم آتاتورک، اولين حزب اسلامی به رهبری نجم الدين اردکان اعلام موجوديت کرد. سرکوب جنبش کارگری و چپ زمينه ی شرائط کار ارزان برای صدور سرمايه های آمريکائی، انگليسی، آلمانی و غيره را فراهم کرد. در اين مقطع يک وجه از صدور سرمايه از سوی دول امپرياليستی توسعه ی صنعت توريستی در کشورهای گرمسير و آفتابی از جمله ترکيه بود. صنعت خدماتی ترکيه ٦٣ درصد توليد ناخالص ملی اين کشور را تشکيل می دهد. در اين ميان صنعت گردشگری ترکيه با جلب ٣١ ميليون نفر گردشگر و ورود ٣٠ ميليارد دلار ارز در سال ٢٠١١، نه تنها بلحاظ درآمد ارزی بلکه به مثابه يک بخش خدماتی پرکاربر- ولو با دستمزدهای عمدتا نازل- برای ميليون ها نفر از طبقه ی کارگر ترکيه اشتغال فراهم کرده است. همين جا ضرورت دارد به يک وجه از تناقضات سياست اسلامی کردن جامعه ی ترکيه اشاره کرد. آقای اردوغان برای مصرف مشروبات الکلی دوفقره محدوديت اعمال کرده است: يکم ممنوعيت فروش مشروبات الکلی بعد از ساعت ١٠ شب. دوم، محدوديت فروش و عرضه ی مشروبات الکلی در رستوران های نزديک به مساجد. هم چنين، تشويق غير مستقيم حجاب و به تبع آن گسترش زنان محجب از يک سو و آمدن زنان گردشگرسياه پوش و مقنعه دار از کشورهای عربی، اين مجموعه اقدامات بی ترديد توذوق گردشگران اروپائی خواهد زد.
اقتصاد سرمايه داری ترکيه
در پس تداوم بحران اقتصادی و اوضاع نا به سامان ترکيه، درسال ٢٠٠١ حزب توسعه و عدالت به قدرت رسيد. رجب طيب اردوغان با پياده کردن نسخه ی رفرم های ˃صندوق بين الملی پول˂، از جمله خصوصی سازی بخش دولتی و فراهم کردن تسهيلات برای جلب سرمايه های خارجی، ترکيه يک دوره ی رشد اقتصادی با نرخ بالا را طی کرد. در سال ٢٠١١:
١- نرخ رشد اقتصادی برابر با ٨.۵ درصد
٢- توليد ناخالص داخلی ١.١ تريليون دلار
٣- سرمايه گذاری مستقيم خارجی برابر با ١۵.٨ ميليارد دلار
۴- بيکاری ١١.۴ درصد- مطابق آمار رسمی!
چشمه، صندوق جهانی پول، و بانک جهانی
در ترکيه قانون بيمه ی بيکاری در سال ٢٠٠۵ به تصويب پارلمان رسيد. مطابق قانون بيمه ی بيکاری، حداکثر حق بيکاری برابر با ٨٠ درصد حداقل دستمزد ناخالص يا برابر با ٣۴٩ دلار در ماه در سال ٢٠١٢ تعيين گرديد. به عبارت ديگر، بيمه ی بيکاری کارگر برابر با سطح دستمزد يا حقوق کارگر وی در زمان بيکار شدن محاسبه نمی شود. بيش از ١٠ميليون کارگر شاغلی که در بيمه ی اجتماعی ترکيه ثبت نام کرده بودند، عليرغم اينکه دستمزدهائی بالاتر ازحداقل دستمزد دريافت می کردند، ولی سرمايه داران حق بيمه ی کارگران را نه بر مبنای دستمزد واقعی کارگران بلکه برابر با دستمزد حداقل به اداره ی بيمه ی اجتماعی پرداخت می کردند. به نتيجه، دولت می بايستی با هزينه کردن ميلياردها ليره کمبود بيمه ی کارگران را جبران کند. گذشته از اين، بسياری از شرکت ها با بند و بسط با اداره ی بيمه های اجتماعی سهم حق بيمه شان را به دولت پرداخت نمی کنند. مطابق آمار، از زمان به اجرا گذشتن حق بيمه ی بيکاری تقريبا ٢ ميليون نفر کارگر حق بيکاری بخور و نميری دريافت کرده اند. در يازده ماه سال ٢٠١٢ تا مقطع ماه نوامبر ١٦۵٠٠٠ نفر بيمه بيکاری گرفتند.
۴٧
شرائط لازم برای دريافت حق بيکاری: يکم، کارگر بواسطه ی تقصيرشخصی اخراج نشده باشد! دوم، پيش از بيکارشدن حداقل ٣ ماه پيوسته شاغل بوده باشد!. سوم، در خلال سه سال استخدام حد اقل ٦٠٠ روز- نزديک به دو سال بالاترين حق بيمه را پرداخت کرده باشد! کارگرانی که حد اقل ٦٠٠ تا ٩٠٠ روز و يا ١٠٨٠ روز بالاترين حق بيمه ی بيکاری را پرداخت کرده باشند، به ترتيب به مدت ٦ تا ٨ و ١٠ ماه بيمه ی بيکاری دريافت خواهند کرد. با اين قيد و بندها و اما و شايد ها روشن است که تنها شمار محدودی از لشگر چندين ميليونی کارگران بيکار ترکيه برای زمان کوتاهی بيمه ی بيکاری دريافت کنند. بالاخره، از سال ٢٠٠٨ سال اجرا شدن بيمه ی بيکاری تعداد ٢ ميليون نفر حق بيکاری دريافت کرده اند؛ در حالی که از سال ٢٠٠٢ تعداد ٢/۴٧ ميليون نفر درخواست حق بيکاری از اداره ی بيمه بيکاری کرده بودند. تا سال ٢٠١٢ دولت به متقاضيان درخواست بيکاری واجد شرائط در کل ٣.٦٩ميليارد ليره حق بيکاری داده است. ولی اداره ی بيمه ی بيکاری ۴۵ ميليارد ليره حق بيکاری دريافت کرده است.
پول داغ يا هات مانی
گرچه چاپ پول بدون پشتوانه، با واژه ی تازه و گنگ ˃ Quantitative easing، گشايش مقداری يا کمی ˂ و نه با واژه ی ساده ی آدميزاد، يعنی چاپ پول تقلبی، قدمت اش به قرن هفدهم بر می گردد. در مقايسه با چندين تريليون چاپ کاغذ، بويژه از طرف خزانه داری های آمريکا و انگلستان، ژاپن و غيره، در گذشته، حجم چاپ پول بدون پشتوانه ی بی مقدار بوده است. دولت های آمريکا و انگلستان اين پول ها را با بهره ای کمتر از ١ درصد به بانک های خودشان قرض داده اند. ولی، بنا به مشکل توليد ارزش اضافی، يا انباشت سرمايه، و پائين بودن بهره ی بانکی در اين کشورها، بانک ها اکراه دارند به صنايع داخلی وام بدهند. بلکه، آنها ترجيح می دهند از يک سو به سوداگری، قماربازی و بورس بازی در بازارهای بورس پرداخته و ازطرف ديگر در جستجوی بهره ی بانکی بالا کره ی ارض را در نوردند. اينجاست که به نقش پول داغ با نيت کسب بالاترين سود در کوتاهترين مدت به سراغ کشورهائی، از جمله ترکيه، که درهايشان را بروی پول داغ، يا وام های کوتاه مدت سرمايه های خارجی باز گذاشته اند، يورش می آورند.
اکنون در سرمايه داری ترکيه نرخ تورم بالا و به تبع آن بهره ی بانکی نيز بالاست. پول داغ يا هات مانی بانک های آمريکائی و غيره با دادن وام های کوتاه مدت- با ريسک کمتر- و نرخ بهره ی بالا سودهای کلانی را کسب کرده و به محض احساس خطر به سرعت سرمايه ها را خارج خواهند کرد. اگر در افسانه ی ˃پاريس وتروا˂، اسب تروا موجبات سقوط بندر تروای عهد عتيق، در محل ازميرکنونی شد، در دنيای واقعی خروج سرمايه های هنگفت خارجی اسب تروای ترکيه به انتظار نشسته است. چرا که بخش عمده ی سرمايه گذاری های کوتاه مدت در ترکيه نه از منابع مالی داخلی بلکه از جلب سرمايه های خارجی تامين می شود. به سخن ديگر، از يک طرف سرمايه های خارجی بخش زيادی از ارزش اضافی توليد شده را از ترکيه خارج نموده؛ و از طرف ديگر نه حجم ارزش اضافی تصاحب شده ی سرمايه داران داخلی آن چنان رقمی چشم گيراست و نه پس انداز طبقه ی کارگر ترکيه.
دياگرام زير˃ چرا اطمينان مهم است˂: وابستگی روزافزون ترکيه به پول داغ ، نام دارد.
اين دياگرام با زمختی جريان يافتن پول داغ، يا سرمايه ی کوتاه مدت را در پس رخداد بحران سرمايه داری به ترکيه را نشان می دهد.
در اين دياگرام منحنی رنگ زرد- منحنی ای که از رقم کمتر از ١٠٠٠٠- در سمت چپ شروع شده و به رقم بيشتر از ٦٠٠٠٠- در سمت راست ختم می شود- معرف پول داغ يا وام های سرمايه گذاری خارجی کوتاه مدت با بهره ی بالا و رنگ آبی نشان دهنده ی سرمايه گذاری های خارجی طولانی مدت با بهره ی نازل- هر واحد نماد يک ميليون دلار می باشد. دياگرام نشان می دهد که از سال ٢٠١٠حجم وام های کوتاه مدت به نسبت وام های بلند مدت افزايش يافته و يا برعکس حجم وام های بلند مدت به نسبت وام های کوتاه مدت تنزل کرده است:
١- در سال ٢٠٠٧، تا پيش از سرباز کردن بحران سرمايه داری
١-١ ارزش وام های کوتاه مدت يا منحنی زرد، برحسب ماه برابربا ٨ ميليارد دلار
١-٢ // بلند مدت // آبی، // // ۴٨ ميليارد //
٢- درسال ٢٠١٣
١-٢ ارزش وام های کوتاه مدت يا منحنی زرد، برحسب ماه برابر با ٦٠ ميليارد دلار
٢-٢ // بلند مدت // آبی // // ٨ ميليارد //
منبع، مرکز نظارت بر آمار ترکيه
مطابق بررسی فرايند اقتصاد ترکيه، نرخ بهره ی بالا سرمايه های خارجی کوتاه را به ترکيه جلب کرده است. اين فرايند ارزش ليره را بالا برده، موجب ارزان تر شدن واردات و رونق تقاضا برای کالاهای خارجی گرديده است. ولی جريان ورود پول خارجی برای وام کوتاه مدت- معروف به پول داغ- به اين معنا بوده است که رونق ا قتصادی روی سرمايه گذاران قمار باز يا سوداگران خارجی متکی بوده است.
تحليل گران اقتصادی برآورد می کنند که، ترکيه سالانه به ٢٠٠ ميليارد دلار نياز مالی دارد تا کسری بودجه و پرداخت سررسيد بدهی های خارجی را تامين کند. از آغاز سال جاری ٦٠ درصد ازمبلغ بالا از طرف ˃پول داغ يا هات مانی˂ فراهم شده است. ٢٠ درصد ديگر را بانک های ترکيه با وام گرفتن از بازارهای پول خارجی تهيه کرده اند. امسال، بدهی خالص ترکيه به بازارهای مالی خارجی ۴١٣ ميليارد دلار، و يا برابر با ۵١ درصد توليد ناخالص داخلی، يا جی دی پی، محاسبه شده است. ماه گذشته، يک تحليل گرمالی بانک بزرگ آمريکائی ˃گولدمن ساک˂ ترکيه را يکی از مقروض ترين کشورهای درحال رشد توصيف کرد. ظاهرا، سيل سرمايه ی خارجی و رشد اقتصادی به ترکيه چهره ی ثبات اقتصادی داد. آقای ارگن يلديزاوغلی، در روزنامه ی جمهوريت می نويسد: اکنون با به زير سئوال رفتن ثبات اقتصادی، جريان يافتن سرمايه خارجی به ترکيه زير سئوال می رود، و لاجرم ˃معجزه ی اقتصادی˂ دچار شک وترديد قرار می گيرد. ولی ازهمه ی اين ها گذشته، آنچه اقتصاددانان بورژوائی نمی فهمند، اين مشکل ذات سرمايه داری است که در پی رشد بايد نوبت رکود و بحران سررسد و سرمايه داری ترکيه را گريزی ازآن نيست. در سال ٢٠١١ رشد اقتصادی ترکيه ٨.۵ درصد بود و امسال به ٢.۵ درصد کاهش يافته است. در همين سال ٢٠١١، آقای اردوغان با اجرای تسهيلات بيشتر برای جلب سرمايه ها ی خارجی و لغو ويزا از گردشگران روسيه توانست جلو کاهش موقتی رشد اقتصادی را بگيرد. اکنون، طرح پروژه های ساختمانی، بويژه طرح فرودگاه بين المللی جديد، ساختمان مسجد عظيم در پارک غازی، فروشگاه بزرگ در ميدان تقسيم، پل هوائی و تونل داردانل، يا طرح های زير ساخت، چرخش آقای رجب طيب اردوغان به دکترين کينز برای نجات اقتصاد بيمار ترکيه را نشان می دهد.
جنبش نو پای طبقه ی کارگر ترکيه
مبارزان و معترضين ترکيه را کارگران جوان و بزرگ سال، جوانان در موقعيت کارگر، يا جوانان خانواده های کارگری تشکيل میدهند. يک کارگر جوان به يک نفرخبرنگار گفته بود: او روز کار می کند وشب ها به ميدان تقسيم می آيد. اين جنبش از استامبول سربلند کرد و به آنکارا و ٨٠ شهر ديگر ترکيه کشيده شد. هنوز اين جنبش، که بنام اعتراض ميدان تقسيم مشهورشد، مشخصا در استامبول و آنکارا می رزمد. رسانه های مهندسی افکار سرمايه داری جهان، اين جنبش اعتراضی ترکيه را صرفا حرکتی برای حفظ محيط زيست- درنفسش بسيارمهم- تقليل می دهند. جنبش اعتراضی ترکيه هم برای حفظ محيط زيست،عليه ديکتاتوری و سياست اسلام گرائی اردوغان می رزمد. ولی فراتر از اين اهداف، خواست های اقتصادی و نهايتا طبقاتی در پشت سربه اين اعتراضات زل زده است.
امروز، برآمد جنبش نسل جوان طبقه ی کارگر ترکيه برای انقلاب ضد سرمايه داری فردا تمرين می کند.
مراد عظيمی - ٢٠١٣/٠٦/١٦
منابع، سايت های اينترنتی با استفاده از موتور خدماتی گوگول