کارشناسان اقتصادی می‌گویند که افزایش بهای حامل‌های انرژی، منجر به تورم "فشار هزینه" و جهش قیمت‌ها به ویژه در بخش مسکن می‌شود. جامعه‌شناسان هم به التهاب اجتماعی و شوک روانی مردم در روند آزاد سازی قیمت‌ها اشاره می‌کنند.
محمود احمدی‌نژاد در سخنان تلویزیونی خود خطاب به مردم گفت که پول واریز شده به حساب آنها در آینده دو برابر می‌شود و گام‌های بعدی در اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها، سال آینده برداشته می‌شوند.
احمدی‌نژاد از مردم خواست که در برداشت پول‌های واریزشده عجله نکنند و مراقب باشند که این پول، خراب و با پول‌های دیگر مخلوط نشود. به تاکید وی، این پول زمینه رشد جامعه و یک گام در جهت عدالت است.
آقای احمدی‌نژاد افزود که با محاسبات دولت، وضعیت ۶ دهک جمعیت بهتر از قبل می‌شود. او با اشاره به واریز ۱۶۲ هزارتومان به حساب دهک‌های پایین گفت: «ما می‌خواهیم آنها هم گوشت بخورند یا یخچال بخرند.»
دولت عنوان می‌کند که اعتبار پرداخت یارانه‌های نقدی را از مازاد درآمدی تامین خواهد کرد که ناشی از افزایش قیمت‌های حامل انرژی و برخی کالاهای دیگر مانند آب و نان هستند. اما آیا این محاسبه یا تدبیر درست و هوشمندانه است؟
احمد علوی دکتر احمد علوی، کارشناس اقتصادی با اشاره به داده‌های بانک مرکزی و مرکز پژوهش‌های مجلس یادآوری می‌کند که بالارفتن قیمت حامل‌های انرژی به‌رغم مبلع اندکی که به حساب مردم ریخته می‌شود، هزینه کل خانواده را ۳۰ تا ۴۰ درصد بالا میبرد. وی می‌گوید:«توافق عمومی میان اقتصاددانان این است که بهبود وضع دهک‌های پایین به توان‌بخشی نیاز دارد. باید از راه اشتغال، آموزش و ساختارهای عمرانی سطح زندگی این گروه را بالا برد و فاصله طبقاتی را کم کرد. اعانه چیزی به آنها اضافه نمی‌کند.»
دکتر بیژن بیدآباد، استاد دانشگاه می‌گوید که پرداخت‌های نقدی نمی‌توانند تبعات افزایش قیمت حامل‌های انرژی به ویژه در پهنه اقتصاد را جبران کنند: «افزایش قیمت حامل‌های انرژی روی بخش‌هایی مانند حمل و نقل و صنایع سیمان و فولاد که مصرف انرژی بالایی دارند اثرات جدی می‌گذارد و قیمت تمام شده‌ی کالاهای تولیدی آنها را بالاتر میبرد. باید منتظر بود که بخش مسکن در اولین فرصت، دچار جهش قیمت شود.»
آقای بیدآباد تاکید می‌کند که یارانه‌های حامل‌های انرژی در بخش صنعت، عامل تولید هستند و گران‌شدن آنها به معنای افزایش قیمت تمام‌شده کالاهای این بخش است: «این تورمی ایجاد می‌کند که به آن تورم "فشار هزینه" گفته می‌شود. چنین تورمی در بحران و رکود کنونی بسیار مخرب است.»
بیژن بیدآباد منتقدان طرح هدفمند سازی یارانه‌ها بارها گفته‌اند که این طرح به دلیل زمان نامناسب محکوم به شکست است. آقای بیدآباد با اشاره به نرخ بالای بیکاری، رکود اقتصادی و سطح نازل تولید درشرایط کنونی می‌افزاید: «زمانی هست که حذف یارانه‌ها منجر به تورم کشش و تقاضا می‌شود. یعنی تورم از سمت تقاضا وارد اقتصاد می‌شود و عملا بنگاه‌های تولیدی را فعال می‌کند. اما اگر تورم از سمت "فشار هزینه" به اقتصاد تحمیل شود، عملا جلوی تحرک و ادامه کار بنگاه‌های تولیدی را می‌گیرد.»
احمد علوی نیز یادآوری می‌کند که موثر بودن هدفمندی در عرصه اقتصادی به عواملی چون کوچک شدن دولت، مستقل بودن بانک مرکزی یا فعال بودن بخش خصوصی مربوط است اما دولت ایران در اجرای بسته پیشنهادی بانک جهانی به صورتی گزینشی عمل کرده و سایر بخش‌ها را نادیده گرفته است.
واکنش‌‌ها در روز نخست طرح
مرحله نخست طرح هدفمند سازی یارانه‌ها در ایران با تغییر بهای بنزین و گاز مصرفی خودروها آغاز شده و هجوم مردم به حایگاه‌های سوخت و استقرار ماموران امنیتی و انتظامی در حواشی این جایگاه‌ها را به همراه داشته است. شاهدان عینی وضعیت تهران در روز ۲۸ آذر (۱۹ دسامبر) را "ملتهب" و "امنیتی" توصیف کرده‌اند.
فرامرز قره‌باغی دکتر فرامرز قره‌باغی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در باره فضای موجود و نگرانی مردم از روزهای آینده می‌گوید: «اطلاع‌رسانی دولت مبهم و نادقیق بوده و مسئولان هر بار حرفی مغایر با صحبت‌های قبل خود زده‌اند. التهاب تنها در پمپ بنزین‌ها نیست، بلکه کسانی هم که چیزی می‌فروشند دست نگاه داشته‌اند و منتظرند. کسانی هم که می‌خرند، عجله می‌کنند و فکر می‌کنند اگر ذخیره‌سازی کنند، بر تبعات این طرح غلبه کرده‌اند.»
این جامعه‌شناس اضافه می‌کند که حضور پررنگ پلیس در سطح تهران به دلیل درگیری‌های مربوط به سهمیه‌بندی بنزین و نگرانی از اغتشاش و شورش احتمالی است: «نگرش دولت به این طرح امنیتی است. دولت چون از همراهی و اعتماد مردم مطمئن نیست، قصد دارد با روش‌های قدرت‌مدارانه‌ای که می‌بینیم، این طرح را تثبیت کند.»
مهیندخت مصباح
تحریریه: داود خدابخش
------------------------
آغاز اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها
ساعاتی پس از سخنرانی محمود احمدی‌نژاد در تلویزیون، «ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها» اصلاح قیمت‌های حامل‌های انرژی را آغاز کرد. در نخستین مرحله بهای بنزین و گاز مصرفی خودروها تغییر می‌کند. بهای بنزین ۷۰۰ تومان اعلام شده است.
محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری ایران، شنبه شب در سخنرانی خود آغاز حذف تدریجی یارانه‌ها را اعلام کرد. او گفت، اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها از روز یکشنبه (۲۸ آذر/۱۹ دسامبر) آغاز می‌شود.
در دو اطلاعیه‌ای که در نخستین دقایق آغاز روز یکشنبه توسط «ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها» منتشر شد، قیمت‌های برخی اقلام سوخت مانند بنزین و گاز خودرو اعلام شد. براساس این اطلاعیه بهای بنزین معمولی به نرخ آزاد هر لیتر ۷۰۰ تومان خواهد بود. پیش از این، بنزین آزاد به نرخ ۴۰۰ تومان عرضه می‌شد.
بنزین سهمیه‌ای از این پس ۴۰۰ تومان و گاز خودرو (سی ان جی) هر متر مکعب به قیمت ۳۰۰ تومان عرضه خواهد شد.
بنابر اطلاعیه‌ی «ستاد هدفمند کردن یارانه‌ها» قیمت گازوئیل غیرسهمیه‌ای ۳۵۰ تومان خواهد بود. قیمت سهمیه‌ای گازوئیل که برای بخش کشاورزی در نظر گرفته شده، هر لیتر ۱۵۰ تومان تعیین شده است.
علاوه بر بنزین و گاز خودرو، قیمت‌های گازوئیل، نفت کوره، گاز مایع، گاز طبیعی، نفت سفید و برق نیز افزایش یافته و از این پس با نرخ جدیدی عرضه خواهد شد.
«تورم، موج ورشکستگی بنگاه‌ها و اعتراضات در راه است»
مطابق مصوبه مجلس، قانون هدفمند کردن یارانه‌ها می‌بایست از آغاز سال ۱۳۸۹ به اجرا درمی‌آمد، اما نگرانی از پیامدهای حذف سوبسیدها، اجرای آن را ماه به ماه به تاخیر انداخت.
یک نماینده مجلس می‌گوید هنوز بسترهای اقتصاد کشور برای اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها آماده نیست.
بهمن اخوان، نماینده تفرش در مجلس، به وبسایت «خبرآنلاین» گفته است: «نفس هدفمندکردن یارانه‌ها کار بسیار خوبی است چون این اتفاق در اکثر کشورهای دنیا افتاده است اما در شرایط کشور ما، پیاده کردن هدفمندی یارانه‌ها به نظر نمی‌رسد اولویت اقتصاد باشد؛ به عبارتی هنوز بسترهای اقتصاد ما برای اجرا کردن این طرح اقتصادی مهم آماده نیست.»
این نماینده گفته است: «اگر نتوانیم یک جراحی تمیز و رادیکال انجام دهیم، واکنش‌های این موجود زنده به شکل تورم، موج ورشکستگی بنگاه‌ها و اعتراضات احتمالی بروز می‌دهد و پس از آن مجبور به توقف طرح خواهیم شد که هزینه بسیار سنگینی دارد.»
افزایش قیمت سوخت، هزینه‌های واحدهای تولیدی را به شدت بالا میبرد. دولت اعلام کرده برای واحدهای تولیدی بسته‌های حمایتی تدارک دیده است. به گفته دولت، این بسته‌های حمایتی وام‌هایی بین ۳۰ تا ۵۰ میلیون تومان با سود ۷ درصد است.
صف‌های طولانی در پمپ‌بنزین‌ها
وبسایت خبری «كلمه» که به میرحسین موسوی نزدیک است نوشته است: «هنوز دقايقى از پخش مستقيم اظهارات رئيس دولت در سيماى جمهورى اسلامى نگذشته است كه از سطح شهر تهران خبر مى‌رسد صف‌هاى طولانى در برابر پمپ‌بنزين‌هاى پايتخت ايجاد شده و نيروهاى پليس نيز به صورت گسترده در سطح معابر و ميادين شهر حضور يافته‌اند.»
«کلمه» در ادامه گزارش خود نوشته است: «نیروهای پلیس و همچنین ماموران لباس شخصی به طور ویژه در کنار پمپ بنزین‌ها حضور پررنگی دارند و چراغ‌های گردان خودروهای پلیس، بر روی صف‌های طولانی که از دقایق ابتدایی اعلام آغاز طرح هدفمندی، جلوی پمپ بنزین‌ها تشکیل شده، نور می‌اندازد تا شاید شبی که به گفته‌ی حامیان دولت، نباید صبح شود، قدری روشنایی به خود ببیند.»
میرحسین موسوی، یکی از چهره‌های معترض حاکمیت، اخیرا نسبت به امنیتی کردن فضای کشور به بهانه‌ی هدفمند کردن یارانه‌ها هشدار داده و گفته بود: «هنر نیست که برای اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها در ۲۰۰۰ منطقه تهران نیرو بچینیم.»
MM/JF