گزارش ایلنا به مناسبت روز جهانی مبارزه علیه استثمار كودكان؛
كودكانی كه روی شانه‌های فقر ایستاده‌اند
خرداد (١٢ ژوئن) روز جهانی مبارزه علیه كار كودك؛ پیكار با استثمار كودكان؛ یك روز جهانی برای انعكاس معضلات ریز و درشت كودكان كار؛ كودكانی كه صدایشان به جایی نمی‌رسد و فرصت‌های كودكیشان یكی پس از دیگری نابودی شود.
این روز اگرچه همانند سال‌های گذشته نشان از تلاش سازمان‌های بین‌المللی و بشردوستانه در حمایت از كودكان بی‌دفاع و قربانی انواع بهره‌كشی و خشونت‌ها را داشته اما نمادین بودن چنین مناسبتی در كنار معضلات مربوط به كاركودكان تاسف مضاعفی را به همراه دارد.
اراده عقیم برای رسیدگی به نان آوران كوچك
به گزارش خبرنگار ایلنا ٢٢ خرداد برای آن دسته از كودكانی است كه ندانسته و نفهمیده با محروم بودن از حق شادی، كودكی، تحصیل، تغذیه و... تنها قدبلند كرده و هنوز با دست‌های كوچك، خسته و نحیف خود، نتوانسته‌اند حقی از حقوق ضایع شده را بگیرند.
تنها در روز ١٢ ژوئن پیمان نامه‌های جهانی مربوط به حقوق و كار كودك به چشم مجامع بین‌المللی می‌آید و ادعاهای فاقد عملی در مورد لزوم جلوگیری از استثمار كودكان داده می‌شود؛ یك روز برای بیان مشكلات طاقت فرسای كودكان و پس از آن یك عمر استثمار و بهره‌كشی نیز از آن كودكانی است كه قربانی خودخواهی و مناسبات نابرابر بشر شده‌اند.
امسال نیز همانند گذشته باید شاهد گزارش‌های مسوولان وزارت كار پیرامون نحوه عمل به مقاوله‌نامه شماره ١٨٢ سازمان جهانی كار كه به محو و شناسایی اقسام اشتغال كودكان اختصاص دارد باشیم، بی‌آنكه جوامع بین‌المللی در اجلاس جهانی كار جویای حقایق مربوط به دغدغه‌های كودكان در كشورهای مختلف باشند، اما گویا غفلت‌ها زنجیره وار است، از سویی ایران و حتی كشورهای عضو گزارش عملكرد می‌دهند و از سوی دیگر ضعف نهادهای بین‌المللی در كنكاش وضعیت كشورها نسبت به میزان تعهد به اجرای مقاوله نامه‌های كارگری، از جمله مقاوله نامه ١٨٢ نشان از گره‌های محكم و كور حمایت از كودكان كار دارد.
پس زدن كودكان كار با وجود فروش نفت ٧٠ دلاری
مسئولین اجرایی ایران در امور كار پس از تایید مقاوله‌نامه شماره ١٨٢ سازمان جهانی كار، آمار واقعی و وضعیت دقیق كودكان كار را نادیده گرفته و همچنان با رد و نپذیرفتن آمارهای غیر رسمی، اراده‌ای برای رسیدگی جدی به وضعیت كودكان كم جثه ونان آور كه فقر آنها را به نان آوری وكارهای سخت وا داشته ندارند.
ایران با امضای این مقاوله‌نامه در سال ١٣٨٠ به اجرای مفاد آن متعهد شده اما گویا ایران تنها خود را متعهد می‌داند كه در ٢٢ ژوئن آمار و ارقام‌های ضدو نقیض ارائه دهد و براین آمارها نیز اصرار كند.
فرشید یزدانی ”مدیرعامل سابق انجمن حمایت از حقوق كودكان در این ارتباط به آخرین آمارگیری سال ٨۵ در كشور اشاره می‌كند و به خبرنگار ایلنا می‌گوید مطابق با این سرشماری نزدیك به یك میلیون و ٧٠٠ هزار كودك كار در رده سنی ١٠ تا ١٨ سال در كشور وجود دارد كه در این میان حدود ٦٠٠ -٧٠٠ هزار نفر از آنها زیر ١۵ سال سن دارند و به مشاغل پیش و پا افتاده یا سخت مبادرت می‌كنند.“
او به آمار غیر رسمی در این بخش كه بیشتر مغفول مانده است اشاره می‌كند و ادامه می‌دهد: ”سه و نیم میلیون كودك براساس آخرین سرشماری از چرخه تحصیل خارج شده‌اند كه در عین حال نزدیك به یك میلیون و ٨٠٠ نفر از آنها در مناطق شهری و خصوصا روستایی كار می‌كنند. “
این فعال حقوق كودكان با اعلام اینكه اصراری نداریم مسوولان دولتی در مقام قبول یا رد آمارهای غیر رسمی كودكان كار بر آیند اضافه می‌كند:” متولیان دولتی كودكان به همان جمعیت مربوط به سرشماری سال ٨۵ پرداخته و برای این آمار برنامه‌ریزی كنند چرا كه رقم یك میلیون و٧٠٠ هزار كودك نان آور، رقم كم و ناچیزی نیست. “
یزدانی نسبت به وظیفه شناس نبودن دستگاه‌ها دولتی درمورد كودكان كار انتقاد دارد: ”از سویی بهزیستی كودك كار را به رسمیت نشناخته و ازسوی دیگر وزارت كار نیز تعهدی در برابر كودكان كار زیر ١۵ سال ندارد حتی وزارت رفاه نیز كه متولی اصلی فقر در جامعه است دغدغه جدی در قبال كودكان ندارند.“
مدیرعامل سابق انجمن حمایت از حقوق كودكان به ایلنا یادآور می‌شود:” نقش دولت در راستای عمل به مفاد مقاوله نامه ١٨٢ كه براین اساس به لزوم ممنوعیت و محو بدترین اشكال كار كودك رای داده است ضعیف بوده و حتی با بررسی وضعیت بودجه‌های اختصاصی یافته به امور كودكان به جرات می‌توان گفت كه حتی متولیان دولتی مغایر به این تعهدنامه نیز عمل كرده‌اند، این درحالی است كه طی چند سال اخیر از ثروتمندترین دولت‌ها در تاریخ معاصر ایران بوده‌ایم اما كودكان و خانواده‌های فقیر و آسیب‌پذیر سهمی از فروش نفت ٧٠ دلاری ندارند. “
سناریوی سیاستهای ضد و نقیض تشویقی
به گزارش خبرنگار ایلنا، مروری بر ماده ٣٢ پیمان‌نامه جهانی حقوق كودك در كنار مقاوله‌نامه منع بدترین اشكال كار كودكان نشان می‌دهد كه قوانین تنها در نوشته‌ها می‌درخشد و كمتر در مرحله عمل خودنمایی می‌كنند.
مطابق با ماده ٣٢ پیمان‌نامه جهانی حقوق كودك، كشورهای عضو حق كودك را برای برخورداری از حمایت در برابر بهره‌كشی‌های اقتصادی و انجام هرگونه كاری كه ممكن است زیانبار باشد یا در تحصیل كودك خللی وارد كرده یا به سلامتی كودك، رشد جسمانی، ذهنی، اخلاقی یا اجتماعی او آسیب رساند به رسمیت می‌شناسند.
مواد فوق و قوانین موجود بایدها و نبایدها بوده اما متاسفانه در عمل اتفاقات نا خوشایندی در حال وقوع است.
علی اكبر اسماعیل‌پور عضو انجمن حمایت از حقوق كودكان در این ارتباط به ایلنا می‌گوید:” متاسفانه ایران به جز پذیرش پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک در سال ١٣٧٢ و اصل ٣٢ كه بر جلوگیری از اشتغال کودکان توسط دولت‌ها تاکید داشته و نیز پذیرش مقاوله‌نامه ١٨٢(ممنوعیت و محو بدترین اشکال کار کودکان) در سال ١٣٨٠ اقدام عملی دیگری انجام نداده است؛ لازم به ذكر است كه در زمان دولت آقای خاتمی وزارت کار در چند جلسه با دعوت از تشکل‌های غیر دولتی سعی در شناسایی بدترین اشکال اشتغال کودکان داشت اما نتیجه‌ای حاصل نشده و متاسفانه در سال‌های اخیر موضع محکم و روشنی از طرف متولیان امور در خصوص ممنوعیت اشتغال کودکان و یا تلاش برای ارائه آمار از وضعیت کودکان شاغل و... مشاهده نشده است.“
او به روی دیگر سكه سیاستهای جدید اتخاذ شده توسط دولت اشاره می‌كند و ادامه می‌دهد:” سیاستهای تشویقی افزایش جمعیت که در ماه‌های اخیر از سوی دولتمردان اعلام شد به طور حتم می‌تواند به افزایش تعداد کودکان شاغل در آینده نزدیك منجر شود چرا که مطابق با سنوات گذشته، خانواده‌های فقیر از سیاستهای تشویقی اینچنینی استقبال خواهند كرد، درعین حال مطابق با شواهد گوناگونی که از رشد تورم و گرانی سرسام آور و مهاجرت و افزایش نرخ بیکاری و... موجود است، شاخص‌های ناخوشایند موجود، نسبت مستقیمی با افزایش کودکان کار داشته و چه بسا کودکان شاغل در خیابان‌ها و کارگاه‌های زیر زمینی و مزارع و.. روند رو به رشدی در کشور داشته‌اند.“
این فعال حقوق كودكان پذیرش پیمان‌نامه و مقاوله نامه‌های بین المللی توسط مجامع و كشورها را كافی ندانسته و یاد آور می‌شود:” ضعف عمده نهادهای بین‌المللی و سازمان جهانی کار در خصوص این تعهد نامه‌ها این است که هیچگونه الزامی را به کشورهای عضو تحمیل نمی‌کنند؛ به عنوان نمونه ایران پس از پذیرش مقاوله نامه ١٨٢سازمان جهانی کار، هر ساله از روند موفق اجرای این مقاوله‌نامه به اجلاس جهانی کار گزارش می‌دهد، این در حالی است که در جای جای این مقاوله‌نامه بین‌المللی تاکید شده است که دولت‌ها در معرفی بدترین اشکال کار کودکان و محو آنها و حتی در تهیه گزارش‌های اینچنینی باید با اتحادیه‌ها و نهادهای کارگری کشور خود هماهنگ باشند و حال آیا در کشور ما تشکل‌های مستقل کارگری نقشی در خصوص چگونگی اجرای این مقاوله‌نامه در کشور دارند؟ حتی در مورد پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک اعتقاد بسیاری از کارشناسان بر این است که پیمان‌نامه بسیار منعطف بوده و در بسیار از موارد در پذیرش و یا عدم پذیرش مفاد پیمان نامه‌ها دست کشورها را باز گذاشته و حتی برخی از کشورها مثل ایران به صورت مشروط این پیمان‌نامه را پذیرفته‌اند.“
بازوی نحیف كودكان طعمه ای برای سود اندوزی مضاعف
اسماعیل‌پور در ادامه روز ١٢ ژوئن را یاد آور مرارت‌های کودکانی می‌داند که در سن کودکی به طور نا خواسته و از روی اجبار به جای پرداختن به تحصیل و بازی‌ها و شادی‌های کودکانه، نان آور خانواده ها شدند، او ادامه می‌دهد: ” با تلاش مجامع و نهادهای بین‌المللی برای مبارزه با استثمار کودکان، سازمان ملل به طور رسمی از سال ٢٠٠٢ میلادی روز ١٢ ژوئن را روز مبارزه بر علیه استثمار کودکان نامگذاری کرده است تا برای جهانیان که به عمق فاجعه بهره‌کشی از کودکان توجه بیشتری نشان می‌دهند، تلنگری باشد اما باید برای جوامع بشری بسیار شرم آور باشد که همچنان بر روی بازوان نحیف کودکان و خردسالان در سود اندوزی بیشتر صاحبان قدرت اقتصادی و ثروت حساب باز کرده‌اند و در این‌صورت انواع و اقسام مقاوله نامه‌های بین‌المللی چه تاثیری می‌تواند داشته باشد؟“
به اعتقاد عضو انجمن حمایت از حقوق كودكان، برای کشورهایی که آمار کودکان کار به دلایل گوناگون رو به افزایش است، اختصاص دادن یک روز در سال به عنوان روز جهانی مبارزه بر علیه استثمار کودکان کافی نیست و تشکل‌های حمایت كننده در این كشورها باید هر روز را در مبارزه بر علیه بهره‌کشی از کودکان تلاش کنند تا شاید چراغی بر تاریكی‌ها تابانده و این كودكان همواره با رنج‌های بیشمارشان دیده شوند.
از سوی دیگر دولتمردان و متولیان امور کودکان وظیفه دارند به تعهدات خود در قبال همه کودکان کشور عمل کنند، چرا كه کودکان خارج از تحصیل و کودکان برابر با سایر شهروندان از دارایی‌های این کشور سهم دارند و این‌که كودكان كار طی سال‌های اخیر در برنامه‌ریزی‌ها و تنظیم بودجه و... کمتر به حساب آمده و یا دیده نشده‌اند یک فاجعه و هشداری است برای همه ما که بحران کودکی را در پیش داریم.
اوج كودكی با طعم تجربه‌های تلخ
به گزارش خبرنگار ایلنا ایران براساس مقاوله نامه ١٨٢ سازمان جهانی كار موظف است تا تدابیر موثر و فوری برای تامین ممنوعیت و محو بدترین اشكال كار كودكان زیر ١٨ سال سن اتخاذ كند؛ قاچاق و فروش كودكان، استخدام به زور و اجباری برای استفاده از آنان در درگیری مسلحانه، مهیا كردن یا عرضه كودك برای روسپی‌گری، تهیه تصاویر مستهجن از كودكان، عرضه یك كودك برای فعالیت‌های غیر قانونی به خصوص تولید و قاچاق موادمخدر، مبادرت كودكان به مشاغلی كه برای سلامت، ایمنی یا اخلاقیات كودكان ضرر داشته باشد از جمله مواردی بوده كه به‌عنوان بدترین اشكال كار كودك مدنظر قرارگرفته و به هر یك از كشورهای عضو در زمینه موارد فوق هشدار‌هایی داده است.
این در حالی است كه در حوزه كودكان بدترین اشكال كار كه سلامتی آنها را تهدید می‌كند وجود دارد. به عنوان نمونه كودكان زباله‌گردی كه در طول روز با مخازن سنگین و كثیف زباله سر و كار دارند و در ساده‌ترین حالت ممكن سر و كارشان با مقادیر زیادی زباله و حتی موش و گربه است.
كودكانی نیز در سطح شهرها و روستاها بدون آنكه كسی به آنها مشكوك شوند موظفند كه یك كیسه سیاه را به محل‌های از پیش تعیین شده برده و در اوج كودكی كار خلاف انجام دهند.
خردسالان دختر و پسری وجود دارند كه باری از تجربیات ناخوشایند را به دوش می‌كشند و جدای از آسیب‌های جسمی و معضلات سلامت، در برابر ضربه‌های شدیدروحی و روانی قرار دارند.
نان‌آوری در عین تكدی‌گری
محمد بینازاده، عضو كانون فرهنگی و حمایتی كودكان كار ایران با تقسیم كار به دو نوع قانونی و غیرقانونی، از مبهم بودن كلیت كار كودكان ابراز نگرانی كرده و با اشاره به اشتغال كودكان به انواع كارهای غیرقانونی به خبرنگار ایلنا می‌گوید: ”به دلیل آنكه مشاغل سخت و غیرقانونی در قوانین حاكم بر كشورها به رسمیت شناخته نشده است، هیچگونه آماری در ارتباط با شرایط فعلی مبادرت به اشتغال در كارهای سخت وجود ندارد و با قاطعیت می‌توان اعلام كرد كه حتی هیچگونه پژوهش كمی و آماری در این ارتباط یافت نمی‌شود.“
این فعال حوزه كودكان در ادامه از انواع مشاغل قانونی و غیرقانونی كودكان تحت عنوان نیمه پنهان ماه كه پژوهش كمی و كیفی در مورد آن وجود ندارد یاد می‌كند و ادامه می‌دهد:” بر اساس مشاهدات میدانی لازم، انجمن‌ها و فعالان حقوق كودك كه معمولی‌ترین و در عین حال غیردقیق‌ترین روش كه از قدرت تخمین پایین‌تری برخوردار بوده، گروه زیادی از كودكان درگیر فعالیت‌های غیرقانونی هستند و تعداد این این كودكان نیز در حال افزایش است؛ حتی دیدن یك مورد از كودكانی كه از روی فقر و یا هزاران دلیل دیگر به مشاغل سخت مبادرت می‌كنند نیز می‌تواند زنگ خطر و تهدیدی برای جامعه باشد.“
بینازاده نسبت به تغییر ماهیت در كار كودكان سخن گفته و تاكید می‌كند:” متاسفانه جنس كار كودك دستخوش تغییرات اساسی و به انواع سخت و دشوار آن تغییر ماهیت داده است به طوری كه جنس كار كودك از مولد بودن به بخش خدماتی گرایش داشته و جای نگرانی دارد كه این‌گونه مشاغل به تكدی‌گری و گدایی نزدیك شده‌اند؛ به عنوان نمونه معلوم نیست كه كودك كبریت‌فروش در سر چهارراه‌ها كار می‌كند یا كارش روكش شغل به خود گرفته است چرا كه كبریت در تمام مغازه و كیوسك‌های روزنامه‌فروشی سطح شهرها قابل دسترسی است.“
او ادامه می‌دهد:”علاوه بر نگرانی جدی نسبت به هدر رفتن كودكانی كه به طور قانونی یا غیرقانونی به كار گماشته می‌شوند، برخی از مشاغل آنها كه از نظر كمی نیز در حال افزایش است، به سمت كارهای با جنس تهی‌كننده از كرامت و مناعت طبع نزدیك شده و برای كودكان صدمات روانی زیادی را به همراه دارند.“
این فعال حقوق كودك شرایط كار كودكان در ایران را به نحوی می‌داند كه میزان خشونت در آن بالا بوده و تهدید پنهانی برای كودكان محسوب می‌شود.
دولت انجمن‌ها را دست كم گرفته است
بینازاده فعال حوزه كودكان ضمن اعتراض از اصرار دولت به دلیل تصدی‌گری در برخی امور از جمله مسایل كودكان به ایلنا می‌گوید: به دلیل ناتوان و ناكارآمد بودن سیستم تصدی‌گری دولتی دراین حوزه، نه تنها خروجی آمار مربوط به وضعیت كودكان مبهم می‌ماند بلكه شرایط دشوار و طاقت‌فرسای كودكان كار تشدید می‌شود.
او ادامه می‌دهد:” دولت می‌تواند برای گام برداشتن در راستای حقوق كودك و مقاوله‌نامه‌های جهانی از توان سازمان‌های داوطلب و غیردولتی استفاده كرده و از این نهادها اطلاعات دقیق آماری دریافت كند و در عین حال مداخله هدفمندی داشته باشد؛ متاسفانه فعالیت انجمن‌های مربوط به كودك طی دو سال گذشته به دلیل شرایط اجتماعی و سیاسی خاص، برچسب سیاسی كاری به خود گرفته و شرایط سیاسی نیز مزید بر علت شده تا كودكان كار كمتر به چشم مسئولان بیایند.“
به گزارش ایلنا روز جهانی مبارزه با كار كودك از حرف تا عمل فاصله زیادی دارد، گزارشات كتبی و آمار ناقص همان معكوس نشان دادن بیگاری كودكان كار به حساب می‌آید؛كدام مسئول دولتی و غیر دولتی لقمه های غذایش ار مخازن زباله تامین شده است؟ كدام یك از گزارش دهندگان و آمار گیران شب ها همراه با درد تاول های روی دستشان به خواب رفته اند و كدام یك سنگینی و حرارت آجر های كوره پز خانه را حس كرده‌اند و هزارن سوال بی پاسخ ...
كودكان كار و بهره‌كشی‌های پیدا و پنهان از آنها گره‌های كور زیادی دارد كه با سكوت مجامع بین المللی و قبول گزارشات صوری كشورها همچنان وجود خواهند داشت.
گزارش: سمیه جاهد عطائیان
خبرگزاری کار ایران